قرار بلندمدت با چین؛ فرصت ها و تهدیدات پیش رو - سیکانیوز

از وبسایت وزارت بهداشت درمان آموزش پزشکی دیدن نمایید.

آنالیز تهدیدها و فرصت های این برنامه 25 ساله، مشمول ابعاد گسترده و متفاوتی است که مهم ترین آن، رویکرد تاریخی و نادرست ما در مورد حفظ منابع نفت و گاز برای نسل های آینده است. عدم بهره برداری از منابع زیرزمینی نفت و گاز با این استدلال اشتباه که ما موظف به حفظ آنها برای آینده هستیم، ما را در سراشیبی قیمت این دو کالا، با مسائل جدی روبرو کرد، به ویژه آنکه اقتصاد ایران وابستگی غیرقابل انکاری به درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت و گاز دارد.

محدودیت های جدی و گسترده ناشی از تحریم ها در طول سال های اخیر هم البته به خبط تاریخی ما برای ذخیره این منابع و عقب ماندن از فرایند فراوری آنها دامن زد، تا حال که سرانجام قیمت نفت و گاز به دلیل تغییرات چشمگیر فناوری و حرکت کشورهای توسعه یافته به سمت کاهش فراوری کربن، فرایندی نزولی یافت که به رغم دسترسی به منابع گسترده زیرزمینی، عملا قادر به تبدیل آنها به پول نباشیم. واقعیت این است که اگرچه شاید بتوان به بازارهای دنیای گاز امید اندکی بست، اما بی هیچ تردیدی نفت با افت شدید و بلندمدت قیمت در عرصه بین المللی روبرو خواهد بود. لزوم افزایش سریع و جدی فراوری نفت و تبدیل این دارایی ها به پول یک راهبرد ناگزیر و کلیدی است و از آنجا که چین یکی از مصرف نمایندگان عظیم نفت در دنیا محسوب می گردد، شاید بتوان این برنامه همکاری جامع میان دو کشور را فرصتی برای افزایش فراوری و فروش نفت در بازار راکد این روزها دانست. با وجود اینکه اقتصادهای عظیم دنیا به شکلی جدی به صفر رساندن فراوری خالص کربن را به وسیله توسعه انرژی های تجدیدپذیر و سایر فناوری های نوین دنبال می نمایند و این رویکرد به معنای سرانجام عصر نفت و سایر سوخت های فسیلی است، اما چین همچنان نسبت به سایر کشورهای توسعه یافته دنیا، استفاده گسترده تری از سوخت های فسیلی دارد.

شاید به جرات بتوان این استفاده گسترده چین از نفت و گاز را مهم ترین منفعت این برنامه جامع همکاری های مشترک دانست، به ویژه آنکه آمریکا جهت سایر بازارها را برای نفت ایران بسته و عملا از سلطه خود برای منع نظام پولی ـ بانکی دنیا از مبادلات مالی با ایران بهره برده است و حالا این برنامه می تواند بازاری عظیم برای نفت و گاز ایران فراهم آورد.

با وجود این فرصت اما، نباید این مساله را فراموش کرد که در چارچوب این برنامه جامع همکاری، قراردادهای اجرایی منعقد خواهد شد که هنوز اطلاع دقیقی از جزئیات آن در اختیار ما قرار نگرفته و این مساله می تواند عظیم ترین تهدید آن باشد. نکته اینجاست که رفتار چینی ها در سایر کشورها نظیر سریلانکا و آفریقا نشان می دهد که برنامه جامع همکاری 25 ساله ایران و چین خطرات جدی هم برای اقتصاد کشور دارد.

اولین و مهم ترین مساله این است که بر اساس ظواهر امر قرار است چین نفت ایران را با تخفیف هایی بسیار بالا خریداری کند و پول آن را در قالب ارزهای غیرقابل تبدیل بین المللی پرداخت کند. اگر این مساله صحت داشته باشد، اولین زنگ خطر در همین ساختار مبادلاتی به صدا درمی آید.

نکته بسیار مهم دیگری که باید ابعاد و الزامات آن به درستی سنجیده گردد، بحث سرمایه گذاری 400 میلیارد دلاری چین در ایران است. سرمایه گذاری خارجی موثر و توسعه زا مانند آنچه در ترکیه رخ داد، می تواند علاوه بر توسعه دانش و مدیریت در سطح اقتصاد و صنعت کشور، دسترسی به زنجیره تامین جمعی و بازارهای دنیای را تسهیل نموده و صنعت ما را بالغ کند. اما سرمایه گذاری که در قالب فاینانس اجرا شده و به دنبال بلعیدن منابع کشور باشد، به سمی مهلک برای اقتصاد بدل شده و می تواند ریشه فراوری داخلی را خشک کند.

اگر چین این 400 میلیارد دلار را در قالب فاینانس و با نام سرمایه گذاری به کشور سرازیر کند، بدون هیچ تردیدی باید منتظر ورود بی سابقه کالاهای احتمالا بی کیفیت چینی به پروژه های زیرساختی و کلیدی کشور باشیم. نتیجه این فرایند ایجاد مخاطرات جدی برای پروژه ها و صنعت کشور خواهد بود.

نگرانی جدی این است که چین با حربه فاینانس، قوانینی مانند قانون حداکثر استفاده از توان ساخت داخل را نقض نموده و با واردات کالای ارزان قیمت و بی کیفیت، صنایع کشور را زمینگیر کند و البته فراموش نکنیم که متاسفانه چین این رفتار را در سایر کشورها هم داشته است. تجربه نشان داده از جهت همین فاینانس ها چین، نه تنها کالا، بلکه نیروی انسانی خود را هم به کشورهای هدف برده و حتی در بعضی از کشورهای آفریقایی، زندانیانش را به کار گرفته است. نابودی صنایع، بدهکار شدن دولت و ورشکست شدن اقتصاد کشور، اصلی ترین پیامدهای جذب چنین سرمایه گذاری هایی هستند.

این مساله در شرایطی که ما حق انتخاب چندانی نداریم و عملا با محدودیت های شدید بین المللی روبه رو هستیم و در مقابل یک بازیگر نسبتا بی رحم و سخت مانند چین قرارگرفته ایم، می تواند برای کشور خطرناک تر از هر زمان دیگری باشد.

نباید فراموش کنیم که سیاست کلی چین، خرید مواد اولیه از سایر کشورها، فراوری و صدور کالای نهایی است. لذا در این تفاهم نامه همکاری باید این مساله به شکل جدی مورد توجه قرار گیرد که در شرایطی که کشورمان با چالش های مالی جدی روبرو است، نباید اجازه دهیم به یک بازار هدف وارداتی در همه عرصه ها برای محصولات چینی بدل شویم. در این شرایط ما باید تمرکز خود را از صنایع سرمایه محور مبنی بر مواد اولیه به سمت صنایع ساخت محور با ارزش افزوده بالا راهنمایی کنیم و اجازه ندهیم این همکاری مشترک بین دو کشور به ساخت داخل و صادرات ما آسیب برساند.

مساله مهم دیگری که نباید از نظر دور داشت این است که ما در میانه جنگ سرد بین چین و آمریکا قرار گرفته ایم و ضروری است بدون آسیب به منافع ملی، خود را از میدان این کارزار خارج کنیم. مروری اجمالی بر تاریخ نشان می دهد که در طول 500 سال گذشته، تنها در 16 مقطع زمانی یک قدرت نوظهور، قدرت حاکم را به چالش کشیده که از این تعداد 12 مورد آن به جنگ ختم شده است. تنها یک مورد از این 12 واقعه تاریخی، جنگ سرد بین شوروی و آمریکا بوده که نتایج و پیامدهای منفی آن روشن است.

آنچه امروز در جدال های پنهانی و آشکار بین چین و آمریکا نشان می دهد، این است که چین به تدریج کوشش می نماید تمرکز چندین ساله اش را از تقویت اقتصاد به سمت قدرت نمایی سیاسی و نظامی راهنمایی کند و تحرکات نظامی در دریای چین جنوبی یا مرزهایش با کشور هند هم گواه همین مدعاست.

جدال بین چین و آمریکا بدون شک به دلیل قدرت دلار، بسیار پیچیده خواهد بود. مساله اینجاست که هیچ قدرتی، در هیچ مقطعی از تاریخ در صندلیی نبوده که واحد پولی اصلی مبادلات تجاری در دنیا را در اختیار داشته باشد. اینکه دلار، پول مرجع تجارت دنیا و اصلی ترین ذخیره تمام بانک های دنیا است، برای دلار تقاضایی نامحدود ایجاد نموده و همین مساله به دولت آمریکا اجازه می دهد، به شکلی نامحدود دلار چاپ کند. کما اینکه از ابتدای بحران کرونا در ماه فوریه تا امروز، بدون هیچ مسئله ای حدود سه تریلیون دلار چاپ نموده است. این صندلی منحصر به فرد آمریکا را در موقعیتی ویژه قرار داده و جدالش با چین را دچار ابهامات گسترده می نماید.

البته چین هم با خرید چند تریلیون دلار اوراق قرضه دولت آمریکا و تثبیت صندلی واحد پولی خود، به عنوان یکی از ارزهای تجارت دنیای، جای پای خود را در اقتصاد دنیا محکم نموده است. مصداق این موضوع، انعقاد قراردادهای فروش سنگ آهن توسط غول های دنیای مانند بی اچ پی بیلیتون و ریوتینتو با واحد پول چین است.

بنابراین در شرایطی که آمریکا بدون هیچ تردیدی به دنبال تضعیف و کنترل چین خواهد بود، ما در بطن یک برنامه همکاری مشترک 25 ساله با این کشور باید کاملا هوشمندانه و هوشیار عمل کنیم. تعهد به آرمان هایی که در شعار نه شرقی نه غربی انقلابمان مستتر بوده، مهم ترین راهبرد برای عبور از این کارزار پرابهام با کسب حداکثر امتیاز برای کشور است.